Khổng Tử nói về người trí thức
Đối với những người thuộc giới trí thức, những người có học thì người xưa có yêu cầu rất cao. Trí thức thời cổ đại được xếp là những người đứng đầu trong bốn kiểu người dân là “sĩ, nông, công, thương”. Sĩ là để chỉ thành phần trí thức.
Thời kỳ bách gia tranh minh, sĩ lúc đầu là chỉ những người học đạo, học nghề. Họ cũng phải là những người giỏi về tu dưỡng đạo đức và học thức. Về sau này, trí thức được dùng để chỉ những người thoát ly khỏi ngành nghề sản xuất.
Trong “Luận ngữ” có ghi lại một đoạn đàm luận giữa Khổng Tử và học trò của mình là Tử Cống về ba hạng người trí thức.
Tử Cống hỏi Khổng Tử: “Thế nào đáng gọi là kẻ sĩ?”
Khổng Tử nói: “Hành kì hữu sỉ, sứ ư tứ phương, bất phục quân mệnh, khả vị sĩ hĩ”.
Câu nói này tức là một người trí thức phải chịu trách nhiệm đối với chính hành vi của mình, có ý thức trách nhiệm, có cảm giác xấu hổ và luôn lo sợ nhân cách, phẩm chất của bản thân mình bị vấy bẩn. Khi bản thân gánh vác trọng trách thì luôn có ý thức bảo vệ lợi ích quốc gia. Bất luận là đi đến địa phương nào thì đều có thể hoàn thành nhiệm vụ mà mình gánh vác một cách tốt nhất. Người như thế sẽ không bao giờ làm ra những việc khiến quốc gia phải hổ thẹn và nhân cách của mình bị sỉ nhục. Đây được gọi là kẻ sĩ hay người trí thức chân chính.
Tử Cống nói: “Xin thầy cho hạng thấp hơn nữa.”
Khổng Tử nói: “Tôn tộc xưng hiếu yên, hương đảng xưng đễ yên.”
Tức là trí thức hạng hai phải là người mà khi ở trong gia tộc họ hàng thì ai ai cũng đều ca ngợi đó là người con có hiếu. Đối với hàng xóm láng giềng thì phải thân mật hữu ái. Người như thế cũng có thể được xưng là “sĩ”.
Tử Cống lại hỏi: “Xin thầy cho hạng thấp hơn nữa.”
Khổng Tử nói: “Ngôn tất tín, hành tất quả, khanh khanh nhiên tiểu nhân tai! Ức diệc khả dĩ vi thứ hĩ.”
Câu này có nghĩa là trí thứ hạng ba (thấp nhất) thì nói lời phải có tín, đưa ra lời hứa thì nhất định phải thực hiện được, làm việc gì cũng phải nghiêm túc chịu trách nhiệm đến cùng, có thủy có chung, có đầu có cuối. Nhưng mà người như vậy lại không có tầm nhìn và hoài bão cao xa, nông cạn và cố chấp. Đối với việc của bản thân thì họ có thể đảm nhận được, còn đối với việc quốc gia đại sự thì không nhất định có thể gánh vác được. Người như thế cũng tạm được xưng là “sĩ”. Nhưng suy cho cùng thì họ cũng không phải là người có chí lớn, không đáng được tôn sùng.
Tử Cống lại hỏi: “Những người tòng chính hiện nay ra sao?”
Khổng tử nói: “Y! Đẩu sao chi nhân, hà túc toán dã”
Có nghĩa là hạng người đó khí độ nhỏ nhen như cái đấu, cái sao (một phần năm hay một nửa cái đấu), làm việc chỉ là để lấy mấy đấu gạo, kiếm tiền sống tạm qua ngày, không đáng được xưng là “sĩ”.
An Hòa
------------
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét