Ai dễ biết ai

Lúc Ngô Thì Nhậm được vua Quang Trung trọng dụng thì Đặng Trần Thường đến xin Nhậm tiến cử. Trông thấy vẻ khúm núm làm mất phong độ của kẻ sĩ, Nhậm thét bảo Thường:

– Ở đây cần dùng người vừa có tài vừa có hạnh, giúp vua cai trị nước. Còn muốn vào luồn ra cúi thì đi nơi khác.

Đặng Trần Thường thẹn ra về, rồi vào Nam theo Nguyễn Phúc Ánh.

Thời thế đổi thay. Quang Trung mất, nội bộ lục đục, suy yếu. Nguyễn Ánh thừa cơ phản công tiêu diệt triều Tây sơn, thống nhất đất nước.

Sau khi nhà Tây Sơn mất, các võ tướng và một số quan văn bị giải về Hà Nội để bị xử phạt đánh bằng roi ở Văn Miếu, trong số đó có Phan Huy Ích và Ngô Thì Nhậm. Chủ trì cuộc phạt đòn đó là Đặng Trần Thường.

Nhớ chuyện xưa, muốn dẹp bớt tính cương cường của kẻ sỹ, Đặng Trần Thường nói với Ngô Thì Nhậm:

– Ai cũng biết ông văn hay chữ tốt. Giờ tôi ra một vế đối, nếu ông đối đươc, tôi sẽ tha không đánh đòn. Vế đối của tôi là:

Ai công hầu, ai khanh tướng, vòng trần ai, ai dễ biết ai

Ngô Thì Nhậm suy nghĩ rồi viết:

Thế Chiến Quốc, thế Xuân Thu, được thời thế, thế nào thì thế.

Phan Huy Ích đọc vế đối của Ngô Thì Nhậm thì gàn:

– Ông viết vậy thì nó giết, theo tôi nên đối là:

Thế Chiến Quốc, thế Xuân Thu, bởi thời thế, thế thời phải thế. Như vậy dễ nghe hơn !

Ngô Thì Nhậm khảng khái nói:

– Không ! Được thời thế, thế nào thì thế !

Đặng Trần Thường xem xong vế đối thì tức giận sai người dùng roi tẩm thuốc đánh ông.

Sau trận đòn về nhà, Phan Huy Ích bị đánh nhẹ hơn, nên còn sống. Ngô Thì Nhậm bị thuốc ngấm vào tạng phủ, biết mình không qua khỏi, trước khi qua đời ông có làm bài thơ gửi tặng Đặng Trần Thường như sau:

Ai tai Đặng Trần Thường

Chân như yến xử đường

Vị Ương cung cố sự

Diệc nhĩ thị thu trường

Nghĩa là: Thương thay Đặng Trần Thường. Nay quyền thế lắm đấy, nhưng khác nào như chim yến làm tổ trong cái nhà sắp cháy, rồi sẽ khốn đến nơi. Giống như Hàn Tín giúp Hán Cao tổ, rồi bị Cao tổ giết ở cung Vị Ương. Kết cục của ngươi rồi cũng thế đó.

Quả nhiên sau này bài thơ ứng nghiệm, đúng mười năm sau Đặng Trần Thường bị Gia Long xử tử.

----------------

Tác giả: Nguyễn Phú Lạc, Chuyện cũ chép lại

13 Tháng Ba, 2016